Một lần nữa, nghịch lý càng đẩy xa hơn và hai phía dường như vẫn đang đi trên hai đường thẳng song song không có điểm chung: cơ quan quản lý lo ngại và tìm cách hạn chế người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần, trong lúc, người lao động thì không những mong rút càng nhiều, càng nhanh mà còn toan tính được - mất để rồi sẵn sàng nghỉ việc trước cả năm để rút “chạy luật”.

Tại phiên họp cho ý kiến về dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vừa qua, Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung cũng đã thừa nhận đây là vấn đề rất phức tạp, nhạy cảm, nếu làm không tốt về tư tưởng, vận động, thuyết phục và có phương án phù hợp thì dễ xảy ra những điều có thể không hình dung hết. Và những điều đó ngày hiện hình một rõ. Khi luật chưa được ban hành nhưng người lao động đã đón đầu “chạy luật” thì quả không sai khi ai đó ví von, toa thuốc chưa được kê mà “tác dụng phụ” đã bắt đầu!

Vậy là, việc cho rằng, điều kiện khá dễ dàng là một trong những nguyên nhân chính khiến số lao động hưởng bảo hiểm xã hội một lần tăng cao không còn tuyệt đối. Cú sốc kinh tế sau đại dịch Covid-19 là “giọt nước tràn ly” làm cho chúng ta nghĩ làn sóng rút bảo hiểm xã hội một lần đến từ nguyên nhân khách quan cũng không còn đúng hẳn. Khi muốn rút, họ sẵn sàng làm mọi thứ có thể để rút, dù được ít hay nhiều. Ngược lại, cũng phải nói thêm, khi hấp dẫn, muốn đóng, họ sẵn sàng tìm những giải pháp khác cho đời sống để giữ lại “nơi nương tựa” an sinh này.

Cũng chưa phải cơ quan quản lý đã “truyền” mà chưa “thông” mà vì không ai tính thay được cho mỗi hoàn cảnh cụ thể của người lao động. Chọn nghỉ việc, nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, toan tính nhận trợ cấp một lần vào năm sau, trước khi Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) có hiệu lực là cách mà nhiều công nhân nói với tôi trong các cuộc phỏng vấn. Họ suy tính “an toàn” cho cá nhân mình nếu Luật thực thi phương án 2: nghỉ việc lúc này vừa đủ thời gian chờ một năm không tham gia bảo hiểm xã hội rồi rút toàn bộ tiền đã đóng, sau đó, vẫn kịp tham gia lại thị trường lao động trước năm 2025, tức thuộc nhóm tham gia trước khi luật hiệu lực nên sau này vẫn được rút một lần nếu phương án 1 được chọn.

Vậy là, phương án 1 hay phương án 2, “đóng chặt” hay “mở toang” không còn là vấn đề, vì đó chỉ là “phần ngọn”. Khi chưa “đánh bao vây” một cách mạnh tay bằng những chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp, phát triển thị trường lao động để duy trì việc làm cho họ; tăng cường sự liên kết, hỗ trợ giữa các chính sách bảo hiểm xã hội, các mức cho vay phù hợp, giải ngân nhanh, được người lao động ủng hộ, … thì “phần gốc” của vấn đề vẫn còn để ngỏ.

Khi chưa mạnh tay thay đổi thời gian tham gia để sớm được hưởng lương hưu cho một lao động không có tích lũy đã đủ điều kiện nhưng còn phải chờ thì câu chuyện rút bảo hiểm xã hội một lần vẫn còn dây dưa và phải bàn đi bàn lại.

Và cũng như khi lòng tin của người lao động không được thường xuyên củng cố đối với hệ thống bằng cách tăng cường thực thi pháp luật bảo hiểm xã hội nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi của họ, tiêu biểu như việc doanh nghiệp chiếm dụng tiền bảo hiểm xã hội của người lao động thì cũng không cần giải thích tại sao họ lựa chọn rời khỏi hệ thống với số tiền mà một phần trong đó có công sức lao động, là món “để dành” của chính bản thân mình.

Để người rút bảo hiểm xã hội một lần để “chạy luật” khi điều chỉnh là tình huống “buộc phải chấp nhận”. Vì chính sách an sinh là chiến lược lâu dài và bền vững; thà “một lần đau” để bảo hiểm xã hội tìm được “đời sống mới”. Nhưng không vì thế mà không tính toán giảm “sốc” cho lao động khi Luật (sửa đổi) có hiệu lực khi còn chưa muộn.

QUỐC THẮNG