Chủ trương có nhiều, nguyên nhân được chỉ ra cũng không ít, giải pháp được cho là căn cơ đã nhiều lần đưa ra bàn thảo, … nhưng “đến hẹn lại lên”, cứ trước thềm năm học mới, điệp khúc “thiếu - thừa - bỏ” vẫn không giải quyết được.

Số liệu mới đây của Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, cả nước hiện thiếu 118.253 giáo viên, thừa cục bộ hơn 5.000 giáo viên và năm học 2022-2023 có 9.295 giáo viên nghỉ việc. Thiếu vẫn thiếu, thừa vẫn thừa, người ở trong ngành thì bỏ ra và người chưa có việc muốn vào ngành vẫn đang thất nghiệp. Ba con số đó đặt ra một thế chiến lược cấp bách, không chỉ cho ngành Giáo dục, mà vĩ mô hơn là bài toán cần giải về những bất cập trong đào tạo và sử dụng nguồn lao động.

Ba con số đó không còn là những con số khô cứng trên báo cáo mà thực tế thường ngày vẫn cho thấy điều đó đang xảy ra. Đã đến mùa khai giảng thứ 5, kể từ khi tốt nghiệp ngành Sư phạm Toán học, Trường Đại học Thái Nguyên theo diện cử tuyển, Vương Văn Tiến vẫn đang làm thợ điện. Những cử nhân diện cử tuyển không được bố trí việc làm như Tiến có đến hàng trăm. Phan Thùy Dung, tốt nghiệp cử nhân ngành Sư phạm Khoa học tự nhiên, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh với chiến lược “đón đầu” trong tìm việc làm vì là lứa cử nhân đầu tiên của ngành này vẫn đang loay hoay thi công chức và rất có thể cô sẽ phải tìm một công việc khác và chờ đợi! Hay đã là một giáo viên dạy THCS lâu năm ở Hà Tĩnh, cô Mai Thị Quỳnh quyết định bỏ việc đi làm nghề khác. Lựa chọn như cô, có hàng nghìn.

Ba con người trên không có gì tiêu biểu hay cá biệt vì như họ có quá nhiều đến nỗi chúng ta thấy đó là chuyện thường. Nhưng ba con người trên nói lên một thực tế rất tiêu biểu của ngành Giáo dục: thiếu giáo viên không phải vì thiếu nguồn lực. Thiếu giáo viên cũng không phải vì chúng ta loay hoay không tìm ra nguyên nhân. Mà thiếu giáo viên vì chúng chưa quy đúng trách nhiệm cho từng nguyên nhân. Mọi nguyên nhân phải đi từ câu hỏi: Cụ thể là ai phải giải quyết các con số trên?

Năm trước, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn phân trần, đại ý, hai thứ quan trọng nhất để giải quyết bài toán nhân sự là con người và tài chính thì Bộ lại không được phép! Thực tế là việc thiếu giáo viên tại cơ sở giáo dục các địa phương do Bộ Giáo dục và Đào tạo nắm bắt, thống kê. Bộ quản lý giáo viên ở các khâu bổ nhiệm, nâng ngạch, đào tạo nhưng vấn đề điều tiết, phân bổ số lượng để đảm bảo cung cấp cho các cơ sở giáo dục của các địa phương lại do Bộ Nội vụ thực hiện. Cho nên, không lạ gì khi nhiều địa phương thiếu giáo viên nhưng lại không có biên chế hay có biên chế nhưng không có nguồn tuyển. Thiếu hay thừa, thiếu gì và thừa gì phải được cơ quan quản lý chuyên môn nắm bắt, điều chỉnh chứ không phải là cơ quan quản lý hành chính nhà nước. Không thống nhất một hướng đầu mối quản lý, câu chuyện thừa - thiếu sẽ vẫn còn âm ỉ. Không thống nhất một hướng đầu mối quản lý, nay đã trầm trọng, nhưng khi trầm trọng hơn thì không có gì dám chắc là câu chuyện “đá qua, đá lại” không diễn ra.

Khi bàn về tình trạng thiếu giáo viên, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn mong ngành Nội vụ phối hợp để chỉ tiêu 65.000 được duyệt cho đến năm 2026 được dồn tuyển cho năm 2023 và năm 2024. Nhìn qua thì thấy có nguồn nhưng để làm đúng, làm đủ và làm tốt là điều không phải dễ. Nhân lực phải qua đào tạo, không phải cứ thiếu là bổ sung ngay được. Tuyển ngay hay tuyển theo tiến độ và tuyển bao nhiêu cần dựa trên các con số khảo sát cụ thể của một loạt lát cắt: môn học, cấp học, địa phương và cả những dự đoán về giảng dạy và đào tạo. Là người quan tâm đến giáo dục, tôi ít được nghe đến việc dự đoán hạn mức nhân sự trong các chiến lược của ngành. Trong lúc đây là vấn đề cốt lõi, buộc các nhà quản lý phải tính toán một cách sát nhất về nhu cầu giáo viên trong tương lai. Để khi chương trình giáo dục phổ thông mới có thêm môn học và hoạt động giáo dục mới (Tiếng Anh, Tin học cấp tiểu học, môn Nghệ thuật cấp trung học phổ thông) mới tá hỏa là thiếu toàn bộ giáo viên để dạy các môn học này thì chứng tỏ chúng ta đang mạnh gì làm nấy và thiếu toan tính.

118.253 giáo viên có thể sẽ được bổ sung, hơn 5.000 giáo viên thừa có thể sẽ được điều tiết nếu họ vẫn kiên nhẫn chờ đợi nhưng thời gian cứ trôi đi, học sinh phải chuyển lớp, làm sao nói được “hãy chờ khi có giáo viên rồi học”!

Những con số thống kê trên nhòe đi trong một loạt cụm từ đại loại là do này, do kia, vướng mắc, cần tháo gỡ, … Nhưng đó không phải là chủ ngữ. Chủ ngữ phải là khi trả lời thẳng thắn câu hỏi: “Giáo viên vừa thừa, vừa thiếu - trách nhiệm thuộc về ai?”.

QUỐC THẮNG